1872թ-ի այս օրը 21 տարեկանում մահացավ հայ նոր գրականության առաջին խոշոր սիրերգակ Պետրոս Դուրյանը: Նա հեռացավ երազելով իր տաղերի փոքրիկ ժողովածուի «արև տեսնելը», հեռացավ նույնիսկ առանց լուսանկար ունենալու: Տասնամյակներ շարունակ Սկյուտարի ազգային գերեզմանատանը` Պաղլար Պաշիի պողոտայի վրա, Պետրոս Դուրյանի շիրիմը դարձել էր ուխտատեղի: Տղաներն ու աղջիկները նրա նվիրական գերեզմանի մոտ են շշնջացել առաջին սիրո երդումները, ծերունիներն ու երիտասարդները երկյուղած համբույր են դրոշմել բանաստեղծի մահարձանին, մարմարե տապանաքարը ծածկվել է սքանչացումի այսպիսի անպաճույճ տողերով. «Պաշտելի հիշատակիդ, ո~վ Դուրյան նվիրական»: «Կաթիլ մի արտոսր ի շիրիմ Պ. Դուրյանի»: «Արցունքս և հառաչանքս հիշատակիդ, ո~վ պաշտելի իմ Դուրյան»: «Հանգիր ի շիրմաց` պարծանք քերթողաց»: «Պետրոս Դուրյան, հանճար մեծ. պսակ քերթողաց Հայոց»: «Հանգչի~ր քերթող, ի շիրիմիդ, Հանգչի~ր ի սառ դամբանիդ, Հանգչի~ր հոգի մելամաղձ, Թո´ղ քեզ ատեն սիրտք նախանձ»: Նա գրել է բանաստեղծություններ, դրամաներ, զբաղվել է հրապարախոսությամբ, կատարել թարգմանություններ (Վիկտոր Հյուգո, «Թագավորը զվարճանում է», Շեքսպիր, «Մակբեթ» և այլն): )։ 1869–ին և 1871–ին «Օրագիր ծլին Աւարայրւո», «Մեղու», «Եփրատ», «Մամուլ» պարբերականներում տպագրել է տաղեր։ Դուրյանի թատերախաղերը նպաստել են հայ դրամատուրգիայի զարգացմանը։ Նա գրել է «Տարագիր Սիպերիա» այլաբանական ողբերգությունը, «Վահան և Շուշան կամ Հովիվք Մասյաց» (1867) հովվերգական մելոդրաման, ապա՝ «Սև հողեր կամ Հետին գիշեր Արարատյան» (1868), «Արտաշես աշխարհակալ» (1869), «Անկումն Արշակունի հարստության» (1870), «Ասպատակությունք պարսկաց ի Հայս կամ Ավերումն Անի մայրաքաղաքին Բագրատունյաց» (1870) պատմական ողբերգությունները; Անդրադարձել է հայոց պատմության այն անցքերին, երբ ժողովուրդն ազատագրական պայքարի է ելել օտար հրոսակների դեմ։ Դուրյանը հայ գրականության մեջ ստեղծել է ռոմանտիկական դրամային բնորոշ նմուշներ, որոնք, բացառությամբ «Տարագիր ի Սիպերիա»–ի և «Թատրոն կամ Թշվառներ»–ի, հեղինակի կենդանության օրոք բեմադրվել են «Թանրոն Օսմանիե»–ում և մեծ հաջողություն ունեցել։ Դուրյան-քնարերգակի ձայնն ամբողջ ուժով հնչել է 1871-ին, իսկ մինչ այդ նա ստեղծել է առավելապես քաղաքացիական երգեր: Նրա քնարական ամենամեծ արժեքներն ստեղծվեցին կյանքի վերջին տարում: «Սիրել»-ն ու «Դրժել»-ը, «Լճակ»-ն ու «Տրտունջք»-ը, «Թրքուհին» ու «Հեծեծմոնք»-ը բոլոր ժամանակների հայ քնարերգության ամենաբարձր գագաթներն են: Վ Բրյուսովը ասել է նրա մասին. «Պատանի Դուրյանը մնում է հայ պոեզիայի պատմության մեջ որպես վառ, հրաշեկ շտրիխ: Ի թիվս մյուս, ավելի հանդարտ բանաստեղծների` նա ցույց տվեց, թե ինչ է նշանակում ստեղծագործության մեջ «ավյունը»...»: Իսկ Պարույր Սևակը Դուրյանին համարում էր «մեր քնարերգության Վահագնը»: Հիշեցնենք, որ Պետրոս Դուրյանի գանգը, որը մարմնից առանձնացվել է 1959 թ եւ պահվում է Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում, Մշակույթի նախարարությունը պատրաստվում է առաջիկայում այն զմռսել պատի մեջ: |